Retailvisies en corona: tandje erbij

Juist nú, in tijden van crisis, biedt een stevige visie op de retail- en voorzieningenstructuur en op centrumgebieden houvast. Juist nú moet goed worden nagedacht over de toekomst. Hoe willen we het retailaanbod of het centrum positioneren? Hoe blijven we vitaal? Juist nú zijn duidelijke keuzes nodig om te komen tot structurele en effectieve publieke en private investeringen voor de lange termijn. Geri Wijnen van BRO, kennispartner van DNWS, geeft haar visie op retail.

Afname winkelaanbod: versnellen opgave compacte winkelgebieden

Het winkelaanbod in centra staat al jaren onder druk. Dat is al langer zichtbaar in middelgrote steden maar het raakt nu ook de grotere binnensteden, zoals blijkt uit recent nieuw koopstromenonderzoek zoals bijvoorbeeld het KSO Oost-Nederland 2019. Bestedingen vallen terug, winkelaanbod en diversiteit nemen af en sinds 2018 neemt leegstand weer toe. Corona zal dit proces versnellen, waardoor het profiel en de positie van centra opnieuw moeten worden bepaald.
Waar de afgelopen jaren deze negatieve trend nog enigszins werd gematigd door economische hoogconjunctuur en vergroting van horeca-aanbod, zal de huidige situatie leiden tot een economische laagconjunctuur en afname van horecagroei. Door faillissementen en winkelsluitingen zullen nog meer ‘gaten’ vallen in het aanbod, deels tijdelijk en deels permanent. Herstel zal zeer locatie afhankelijk zijn, met grote verschillen tussen en binnen centrumgebieden. Leegstand zal zich niet alleen aan de randen voordoen, maar ook in het hart: het ‘donut effect’.

Het op de juiste wijze sturen op een compact centrum blijft de centrale opgave. Dit betekent dat publiek-private samenwerking moet worden gezocht voor de meest kansrijke locaties (kernwinkelgebied), optimale situering van trekkers zoals bijvoorbeeld supermarkten, en transformatie van toekomstarme winkellocaties naar bijvoorbeeld woningbouw.

Stoppen met ongewenste planontwikkelingen én actief saneren

Het is onvoldoende alleen binnen de centra te zoeken naar mogelijkheden voor versterking. Ook buiten de centra moeten keuzes worden gemaakt. Gemeenten hebben de regie en kunnen als eerste stap ongewenste planontwikkelingen stoppen. Denk bijvoorbeeld aan het niet langer juridisch faciliteren van nieuwe retailontwikkelingen op toekomstarme, verspreide locaties. Tegelijkertijd moeten we niet in de kramp schieten: geef ruimte aan perspectiefrijke en wenselijke ontwikkelingen en aan ondernemers die daarin willen investeren. Als tweede stap  kunnen gemeenten actief aan de slag met het wegbestemmen van overtollige en ongewenste plancapaciteit voor detailhandel. In het retailbeleid en de centrumvisie kan de voorzienbaarheid worden gecreëerd die nodig is om planschade te voorkomen. Dit onderstreept het belang van het afbakenen van een duidelijk kernwinkelgebied c.q. concentratiegebied voor winkels (zie Handreiking Plancapaciteit, Retailagenda).

Pak regie op nieuwe werkelijkheid

De huidige coronacrisis zal het kantelpunt zijn, waardoor structurele veranderingen noodzakelijk zijn. Met extra aandacht voor:

• Online versnelt: onder druk van de huidige maatregelen zoeken fysieke retailers en horeca-ondernemers (collectief) alternatieve verkoopkanalen. De integratie van off- en online zet een grote stap vooruit. Dit zal naar verwachting ook leiden tot meer productverbreding en blurring in nieuwe bedrijfsconcepten. Er komt wel een halt aan de ongebreidelde groei van bezorging aan huis.
• Vestigingsstrategie aangepast: filiaalbedrijven zullen extra kritisch kijken naar hun winkel- en vastgoedportefeuille. Met name in de mode, schoenen en woninginrichting zijn de problemen voorlopig nog niet voorbij. Een versnelling van de bestaande trend waarbij het verschil tussen locaties duidelijker en sneller zichtbaar wordt.
• Supermarkten zijn een basisvoorziening: Het belang van supermarkten en andere levensmiddelenwinkels en -speciaalzaken binnen aanvaardbare afstand tot de eigen woning is door corona extra duidelijk geworden. In beleid- en visievorming moet dit worden meegenomen, aangezien niet alle buurt- en wijkcentra momenteel voldoen aan de moderne eisen voor supermarkten zoals voldoende parkeerplaatsen, goede bereikbaarheid, groot en modern vastgoed. Hierbij moeten keuzes worden gemaakt: zetten we in op concentratie of solitaire supermarkten om de consumentenverzorging op peil te houden?
• Horeca groeit op termijn door: De recessie treft naar verwachting vooral daghorecazaken en restaurants, de fastservice sector is meer bestendig. Gegeven het veranderende consumentengedrag (‘beleving’) verwachten we op middellange termijn wel weer groeicijfers. Daarbij zullen supermarkten een groter deel van de horecamarkt gaan invullen, met nieuwe concepten. Combinaties met afhaal- en bezorgconcepten worden de standaard.
• Het nieuwe normaal: de huidige crisis lijkt meer solidariteit en tolerantie te kennen met elkaar. Er zijn veel succesvolle lokale initiatieven voor lokaal kopen. Mogelijk heeft dit op lange termijn impact op het koopgedrag van de consument ten gunste van lokale ondernemers en centra. Anderzijds blijkt ook dat consumentengedrag na een crisis ook weer snel terugschiet in ‘oude patronen’. De toegevoegde waarde van ondernemers en centra is dan belangrijk.

En nu actie

Het is zaak om nu door te pakken, versnelling is nodig door concrete ingrepen. Dit kan bijvoorbeeld door het opzetten van professionele samenwerking via een BIZ, transformatie, investeren in goede openbare ruimte, investeren in duurzaamheid en groen, investeren in goed ondernemerschap en investeren in monitoring. Indien gemeenten de regie hierop nu niet pakken, is het ‘dweilen met de kraan open’ en zal het perspectief van de centra verder verslechteren. Dus, als het gaat om visievorming: mag er een tandje bij?

Geri Wijnen is adviseur Retail en Stedelijke ontwikkeling bij BRO. BRO werkt aan projecten op het gebied van ruimtelijke ontwikkeling, stedenbouw, landschap en economie. 

Lees ook:

Sterk leiderschap in centrumgebieden: het vergeten wapen

Minder retailmeters: no pain no gain