Retail, cultuur en de kwaliteit van de binnenstad

Op weg naar ‘samenheid’ in de binnenstadsbeleving 

Blog geschreven door Paul Rutten, in het kader van het onderzoek ‘Designing the place to be together’. 

Op het onlangs gehouden congres ‘Welkom in de Nieuwe Binnenstad’ van Platform De Nieuwe Winkelstraat gaf de Leidse cultuurmakelaar en dirigent Guido Marchena aan dat de cultuursector een belangrijke bijdrage kan leveren aan binnenstedelijke ontwikkeling. Ook Olaf Zwijnenburg, sectormanager Retail en Groothandel bij Rabobank, verwees in een blog naar cultuur als belangrijke partner van de retail in de transformatie van binnensteden.  

De uitdaging 

Beide observaties passen in het gesprek over de toekomst van de binnenstedelijke retail en de uitdaging om de binnenstad van de toekomst vorm te geven. Het debat gaat onder meer over de partijen die daarbij van belang zijn en hun belangen en verantwoordelijkheden. Dat kunst en cultuur daarin, naast de retail, een prominente rol toevalt, staat niet ter discussie. Voor zowel cultuur als retail geldt echter dat zij hun rol en maatschappelijke betekenis moeten herijken. De opkomst van digitale communicatie, online media en e-commerce hebben daar aanleiding toe gegeven. De afgelopen jaren heeft de coronapandemie beide sectoren bovendien uitzonderlijk hard geraakt. De vraag luidt dan ook: hoe nu verder? 

Sociale interactie 

De retail en grote delen van de cultuursector zijn afhankelijk van sociale interactie. Dat is zowel onder invloed van digitalisering als corona veranderd en onder druk komen te staan. De stadsbrede vraag die nu geldt is ‘hoe kan sociale interactie in de binnenstad van de toekomst eruit zien en hoe kunnen zowel de retail als de cultuur daar vorm aan geven en van profiteren?’.  

Ook is het van belang vast te stellen wie daar allemaal bij betrokken moeten en kunnen zijn. Hogeschool van Amsterdam en Hogeschool Rotterdam voeren momenteel een verkenning uit. De vraag van deze verkenning is wat de rol van retail en cultuur bij het vormgeven van de binnenstad is. Denk ook aan de sociale interactie en de ervaringen van bezoekers. Het onderzoek met de titel: Designing the place to be together, moet antwoord geven op de vraag hoe de beoogde rol van de cultuursector in samenwerking met de retail, elk vanuit hun eigen specifieke kracht, vorm kan krijgen en meerwaarde kan bieden. 

Het perspectief van de ontwerper 

In het onderzoek is gekozen voor het perspectief van de ontwerper. Een stad die stoelt op de fundamenten van bijvoorbeeld retail en cultuur vraagt om een basis van uitgangspunten en principes, om maatschappelijke waarden die burgers dienen. Die moeten passen bij de identiteit en de historie van de stad en bij datgene wat burgers, bewoners, maatschappelijke organisaties en bedrijvigheid, samen met de overheid, in een stad beweegt.  

De vormgeving van de stad moet daarbij aansluiten. In de actuele discussie over de toekomst van de binnenstad blijft dit aspect te vaak onderbelicht. De Engelse socioloog Richard Sennett maakt in zijn recente boek ‘Stadsleven’ een onderscheid tussen de ville en de cité. De ville verwijst naar de stad als fysieke structuur, naar gebouwen, open ruimtes, wegen, bus- en trambanen enzovoorts. De cité is de stad waarin wordt geleefd, waar mensen elkaar ontmoeten, waar ze van cultuur genieten en hun boodschappen doen. Dus alles waardoor de stad tot bloei komt en smoel en karakter krijgt. De ville moet de cité mogelijk maken, de ruimte om levenskwaliteit tot stand te brengen, niet andersom. Te vaak ligt bij stedelijke (her)ontwikkeling het primaat bij de stenen en in het verlengde daarvan, het economisch rendement. Terwijl de beleving van de binnenstad en de kwaliteit ervan voorop moeten staan.  

De geleefde stad 

Stedelijke ontwikkelaars zijn belangrijk in de vormgeving van de fysieke stad, in de meeste gevallen voor de herontwikkeling en een enkele keer voor een volledig nieuwe stadswijk. Het ontwikkelen van iconische gebouwen, zoals recent het Depot Boijmans Van Beuningen, komt vaak op hun conto. Servicedesigners kunnen bijdragen aan de vitaliteit van het stedelijk leven. Zij kunnen ideeën en concepten ontwikkelen, waardoor een vibe ontstaat. Of ze kunnen identiteitsbepalende evenementen ontwerpen en tijdelijke of blijvende inhoudelijke interventies in de openbare ruimte voorstellen. Ze doen dat vaak door de stakeholders in de stad aan tafel te krijgen, het gesprek vorm te geven en de dialoog te bevorderen. Daarmee kan de beoogde ervaringskwaliteit van de stad worden vergroot. Niet om de mensen voor te schrijven wat ze moeten doen of hoe ze zich moeten bewegen, maar vooral om de geleefde stad mogelijk en attractief te maken, in gesprek met hen die haar bevolken. Servicedesigners stellen de kwaliteit van de ervaring voorop. Die is niet alleen maatschappelijk, maar ook economisch belangrijk. Immers hoe ervaringsrijker een binnenstad is, des te beter zijn de economische mogelijkheden voor retail-   en cultuurorganisaties om de stad te gebruiken als platform voor hun bedrijvigheid.  

Een aantrekkelijk aanbod 

In bijgaande schematische voorstelling hebben we vastgelegd op welke wijze retail en cultuur met elkaar en andere stakeholders kunnen werken aan de ontwikkeling van de binnenstedelijke kwaliteit. Het uiteindelijke doel is een aantrekkelijk aanbod voor bewoners, bezoekers, klanten en toeristen. Door te spreken met tal van stakeholders hebben we een mix van waarden en behoeftes vastgesteld die voor hen van belang zijn. Van zelfontplooiing tot reuring en van uniciteit tot wat wel samenheid wordt genoemd, de Nederlandse vertaling van togetherness. De partijen die daarin een cruciale rol spelen zijn naast retail- en cultuurorganisaties de horecasector en wat we hier binnensteden noemen. Hiertoe rekenen we zowel de fysieke stad, de gebouwen, de pleinen en de infrastructuur als de partijen die daarvoor verantwoordelijk zijn, waaronder de lokale overheid en de vastgoedsector.  

Duurzaam, veilig en leefbaar 

Daarbij geldt dat een productieve samenwerking slechts kan slagen wanneer de stad duurzaam, veilig en leefbaar is. Dat is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van alle stakeholders. Wanneer niet aan die eisen wordt voldaan, zijn andere inspanningen nutteloos.  

Verder stellen we op basis van ons onderzoek vast dat de stad waarin de verschillende stakeholders, cultuur en retail in het bijzonder, zorgen voor een aantrekkelijk aanbod, optimaal toegankelijk moet zijn. Dat geldt zowel virtueel als fysiek (online en offline). Daarbij spelen, in het bijzonder voor wat de fysieke toegang tot de stad betreft, de randvoorwaarden duurzaam, veilig en leefbaar een belangrijke rol. Binnen dit speelveld kan een betere benutting van de synergie tussen cultuur en retail vorm krijgen en moet de binnenstadsdialoog worden gevoerd op basis van een goed begrip van de verschillen tussen aard en missie van zowel retail als cultuur. 

Aanpak 

• Stel vast hoe sociale interactie in de binnenstad in de toekomst eruitziet en welke ervaringen voor bezoekers cruciaal zijn.  
• Maak de kwaliteit van binnenstadsbeleving leidend in stedelijke herontwikkeling en laat economisch rendement van individuele stakeholders daarop volgen. 
• Ga na hoe retail en cultuur gezamenlijk vorm kunnen geven aan maatschappelijke waarden die voor burgers belangrijk zijn, zoals zelfontplooiing, unieke ervaring en samenheid, en maak die leidend voor de toekomstige binnenstad.  
• Ga na welke andere partijen, naast retail en cultuur, daarin belangrijk zijn en betrek ze in het proces.   
• Neem servicedesigners in de arm om de vitaliteit van het stedelijk leven verder te ontwikkelen.  
• Hanteer duurzaam, veilig en leefbaar daarbij als basiswaarden. 
• Zorg dat binnensteden optimaal ontsloten en toegankelijk zijn, zowel virtueel als fysiek (online en offline). 

Over de auteur  

Paul Rutten is lector Creative Business bij Kenniscentrum Creating 010 van Hogeschool Rotterdam. Hij werkt samen met Nadja van der Weide, Ruben Logies, Tamara Witschge, Melanie Domeni en Maud van de Mosselaar voor het onderzoek ‘Designing the place to be together’. Behalve naar innovatie in retail doet hij onderzoek naar de creatieve industrie, digitalisering en innovatie. Hij was als hoogleraar verbonden aan meerdere universiteiten en werkte tien jaar voor TNO. 

De komende periode plaatsen we een aantal blogs op www.dnws.nl op basis van het project ‘Designing the place to be together’ van Hogeschool van Amsterdam en Hogeschool Rotterdam, dat mede mogelijk is gemaakt door de Stichting Innovatie Alliantie.