Hoe organiseer je samenwerking in kleine kernen?

Door Rupert Parker Brady.

Westland is een middelgrote gemeente met 110.000 inwoners en negen kernen met een onderscheidende dynamiek en een geheel eigen cultuur. De centrumgebieden ’s-Gravenzande, Honselersdijk, De Lier, Monster, Naaldwijk en Wateringen kennen sinds 2015 ieder een eigen Bedrijven Investeringszone (BIZ) die samenwerken met de gemeente en MKB Westland. Ze zorgen voor levendige dorpscentra met mooie evenementen, gebiedsmarketing en een professioneel management. De leegstand in heel Westland bedroeg op 1 januari 2023 slechts 5 procent.

Detailhandelsvisie

In vrijwel elke dorpskern van gemeente Westland moet je terecht kunnen voor je dagelijkse boodschappen, maar Naaldwijk blijft het enige bovenlokale centrum. Dit staat in de Detailhandelsvisie Westland 2021-2026.

afbeelding OpenStreetMap

De gemeente wil ‘levendige en toekomstbestendige winkelkernen met een optimaal functionerende detailhandel en een gezonde balans tussen wonen, groen, economie en voorzieningen rekening houdend met aard en omvang van de betreffende kern’.

Naaldwijk heeft veruit het grootste recreatieve winkelaanbod (mode, vrije tijd). Dat is ongeveer drie keer zo groot als het aanbod in ’s-Gravenzande en Wateringen, de andere twee relatief grote centra in Westland die zijn bestempeld als ‘lokaal compleet’. De kernen Monster en De Lier hebben het etiket ‘lokaal boodschappen’. Behalve winkels voor de dagelijkse levensbehoeften is er plek voor een volledig pakket aan speciaalzaken en zelfstandigen in het verlengde van het boodschappen doen. Daarnaast is er – zij het beperkt – ruimte voor horeca en dienstverlening. Poeldijk en Honselersdijk zijn volgens de detailhandelsvisie groot genoeg om een basis boodschappenaanbod in stand te houden. Deze twee dorpen vallen derhalve onder ‘lokaal basis’. Kwintsheul en Maasdijk hebben in principe genoeg aan een supermarkt, vandaar ‘lokaal supermarkt’, maar het college laat wel ruimte voor speciaalzaken voor primaire levensbehoeften.

Het winkelaanbod moet volgens de detailhandelsvisie in de centra van de kernen geconcentreerd zijn, het zogenaamde hoofdcircuit. Er wordt hier niet meegewerkt aan het wijzigen van winkelpanden in woningen. De straten met veel detailhandel aansluitend aan het hoofdcircuit worden ‘aanloopstraat’. Nieuwe winkels kunnen in deze aanloopstraten terughoudend worden toegestaan. In zogenoemde transformatiegebieden, straten met winkels buiten het centrum, worden nieuwe winkelinitiatieven naar het hoofdcircuit verwezen. Bestaande detailhandel hier wordt aangemoedigd maar niet gedwongen naar het centrum te verhuizen.

BIZ Centrum ’s-Gravenzande

Het van oudsher als ‘Breeje Durp’ bekendstaande stadje kent een breed uitgestrekt gebied met daarin winkelvoorzieningen. De afgelopen jaren is het nodige gebeurd om de 22.000 bewoners beter te bedienen, en de vele tienduizenden toeristen en recreanten in de zomermaanden te verleiden de markante en monumentale plaats tussen kas en kust te bezoeken. Meer dan vroeger beantwoordt de grootste kern in het Westland beter aan de wervende boodschap “In ‘s-Gravenzande kun je je het hele jaar door laten verrassen door bijzondere speciaalzaken, gezellige horeca en een levendige weekmarkt. Achter elke deur schuilt een schat aan vakmanschap.”

Belangrijkste reden is dat er vlak voor corona stevig is geïnvesteerd in het centrumgebied van ’s-Gravenzande om de positie van horeca en winkels aanzienlijk te verbeteren. De twee verouderde winkelcentra Gravenhof en Koningswerf hebben in 2019 plaatsgemaakt voor het Hart van ’s-Gravenzande: een levendig en open stadshart met 9.000 m2 nieuwe en gerenoveerde winkelruimtes, gelegen tussen de Langestraat, Pompe van Meerdervoortstraat en het Marktplein. Door de nieuw aangelegde winkelstraat Graaf Willem II straat is een rondje ontstaan langs winkels en de horeca aan het oude Marktplein. Deze historisch belangrijke ontmoetingsplek is samen met het Graaf Florisplein ook heringericht. De Graaf Willem II straat is de nieuwe hoofdwinkelstraat met voornamelijk filiaalbedrijven, waaronder twee supermarkten, en 200 gratis parkeerplekken. Er komen de komende jaren 2000-3000 woningen bij, waardoor de vraag naar meer voorzieningen mogelijk zal toenemen. Op de agenda staat nu dat de Langestraat, waar veel meer authentieke en zelfstandige ondernemers zitten, vanaf 2025 fysiek qua bestrating en uitstraling dezelfde identiteit krijgt als de hoofdwinkelstraat.

Dit is een traject waarbij de BIZ Centrum ’s-Gravenzande opnieuw proactief mee aan de slag gaat met de Gouden Driehoek en bewoners, stelt Marja van den Berg. Zij is sinds november 2015 centrummanager van het zeskoppige bestuur. “Er staan monumentale panden in de Langestraat en die geven een bepaalde sfeer. Die willen we behouden met speciaalzaken. We willen bezoekers die vaak kiezen voor de Graaf Willem II straat voor de dagelijkse boodschappen, graag verleiden om ook de Langestraat in te duiken.” Samen met de onafhankelijke voorzitter trekt Van den Berg de kar en vindt er maandelijks overleg plaats. “Er is geen adviesraad maar wel een denktank van onder meer oud-bestuursleden waar de voorzitter mee kan sparren. Opticien en audicien Michael Beeks is zo iemand waar je heel graag een uurtje om de tafel gaat om jezelf te voeden met nieuwe initiatieven. We proberen in 2024 wel de verbreding te zoeken met andere ondernemers die in ’s-Gravenzande actief zijn en het centrum ondersteunen.”

Taken

Van den Berg houdt zich als centrummanager bezig met het beleid in opdracht van het bestuur m.b.t. openbare ruimte (schoon, heel, veilig), leegstand en de profilering van het centrum door middel van citymarketing. Leegstandsbestrijding en retailacquisitie heeft ook de aandacht van de BIZ, waar vooralsnog geen vastgoedeigenaren lid van zijn. In 2022 besloot De Gouden Driehoek, het overleg tussen BIZ ’s-Gravenzande, Gemeente Westland en vastgoedeigenaren, dat er als pilot een transformatiecoach zou worden aangesteld. Met een financiering uit Westland Agenda 3 kon de projectorganisatie De Winkelmeiden starten met een inventarisatie hoe je een rijk aanbod kunt creëren op commercieel, culinair, creatief én cultureel gebied. “We hebben tijdens dit traject van een jaar ook een klantenwensonderzoek gedaan om aan de eigenaren te laten zien waar er vraag naar is. Consumenten willen onder meer een parfumerie, een boekenzaak en een kinderschoenenwinkel.” Contact met makelaars en vastgoedeigenaren is een andere pijler onder de aanpak: De Winkelmeiden stellen geen huurcontracten op, maar proberen matches te maken. Zo worden ondernemers en winkelketens naar ’s-Gravenzande verleid én tegelijk wordt naar franchisers gezocht die zo’n bedrijf zullen gaan bestieren. Ook worden ondernemers één-op-één geholpen met bijvoorbeeld etalageplannen, inrichtingsplannen, ondernemingsplannen en subsidieaanvragen. “Er is een ondernemer gestart in de Graaf Willem II straat, er zijn winteretalages gemaakt in leegstaande panden en er is vooral veel informatie vergaard. Welke ondernemers willen verhuizen? Welke winkels missen we? Op deze manier sorteren we voor op misschien lastige tijden.”

Voor 2024 staat duurzaamheid op de agenda van de BIZ. “We starten begin maart met een pilot tijdens de Week van de Afvalhelden. We gaan proberen afval bij de ondernemers in de winkelstraat met een elektrisch wagentje, 24 uur per dag en zeven dagen per week, op te halen zodat we geen last meer hebben van vrachtverkeer.” Kennisdeling is ook een thema voor de BIZ. MKB Westland biedt cursussen aan ondernemers, die de BIZ doorgeeft aan haar leden.

“We willen een stuk kruisbestuiving tot stand brengen: ga eens bij een andere ondernemer in de keuken kijken en leer van elkaar. We hebben het afgelopen jaar een aantal concrete ondernemersontbijtjes georganiseerd om onze leden meer met elkaar te verbinden en kennis te delen.”

Missie

Over de missie van BIZ Centrum ’s-Gravenzande hoeft Van den Berg niet lang te twijfelen: “Onze BIZ telt tussen de 100 en 125 leden werkzaam in de retail, dienstverlening en horeca. Wij willen een mooie ontmoetingsplaats zijn voor alle bezoekers. We leggen de nadruk op de sociale meerwaarde van een winkelkern waar bezoekers – zowel jong als oud – elkaar in een prettige omgeving kunnen ontmoeten en waar een goed ondernemersklimaat is.” De afgelopen jaren heeft de BIZ een citymarketingtraject uitgevoerd met Bureau Cosi. Het activatieplan en het merkenboek zijn de kaders waaraan de evenementen moeten voldoen. “Alles wat de ondernemers opbrengen qua BIZ gelden wordt ingezet om traffic naar het centrum te halen. Dat lukt heel goed, mede door alle evenementen die jaarrond georganiseerd worden. We hebben een kerstmarkt, een grote braderie in de zomer en zomermarkten in de vakantiemaanden. We zijn vorig jaar begonnen met evenementen rond de seizoensopening met modeshows en horeca. Ook organiseren we elk jaar in oktober het Oldtimer Festival.”

Samenwerking

Eén van de oud-bestuursleden, die regelmatig wordt geraadpleegd voor advies, is Michael Beeks van Beeks Oog & Oor uit de Langestraat. Hij staat te boek als een succesvol zelfstandig ondernemer die al 21 jaar onderneemt. Momenteel is hij druk bezig met verbouwingsplannen om in september 2024 te verhuizen naar een groter pand in dezelfde winkelstraat. “Ik ben wel gepassioneerd over het feit dat we het met z’n allen moeten doen in een centrum dat wat groter is dan een dorpskern en wat kleiner is om als centrum een regiofunctie te bedienen. De BIZ is vandaag de dag de pizzabodem qua verplichte bijdrage met 50 tot 100 euro per maand. Wil je het nog beter aanpakken en de pizza versieren, kun je voor het organiseren van events extra geld vragen. Dat komt nog niet helemaal los. Het huidige bestuur heeft de afgelopen jaren alle subsidiepotjes leeg geslurpt. Dat doen ze heel goed. We moeten ervoor zorgen dat ondernemers met elkaar kunnen samenwerken. De consument ziet dat gelijk en dat geeft hem een fijn gevoel.”

Michael Beeks

Gemeenschapszin

Beeks heeft 10 jaar in het bestuur van BIZ ‘s-Gravenzande gezeten. “Mijn doel was om de aansturing wat professioneler te maken en een rode draad in de huisstijl aan te brengen. Ons doel was dat het bestuurswerk niet meer afhing van de vrijwilligheid van een ondernemer in zijn vrije tijd. Het werk moest door een centrummanager en een conciërge gedaan worden. Die laatste functie is nu op basis van vrijwilligheid. Continuïteit is belangrijk. Je ziet in het laatste bestuur dat de verbinding veel beter is met de gemeente; er is meer betrokkenheid, een planmatige aanpak van de bestrating en een betere groenvoorziening. De gemeente ziet in dat een goede winkelstraat zorgt voor meer sociale meerwaarde. Het is wel fijn dat het bestuur een keer per jaar met de Gouden Driehoek om de tafel zit.”

“Alle eer naar de gemeente die dat overleg serieus heeft opgepakt, terwijl we als ondernemers heel vaak klagen. Ze zien serieus in dat samenwerken loont na 15 jaar inspanning om een gevoel van community te creëren. De vastgoedeigenaren zien ook de BIZ als meerwaarde, ze hebben er belang bij dat iedere winkelstraat goed gevuld is.”

Gemeente Westland

“We zijn heel blij dat Michael Beeks naar een groter pand gaat. Zijn onderneming is een blikvanger in de Langestraat, waar de BIZ in 2024 een project gaat draaien om te inventariseren wat de wensen zijn,” zegt Jules Stuyt, sinds 2020 beleidsmedewerker afdeling Economische Zaken van gemeente Westland. Hij is ook accounthouder mkb en verantwoordelijk voor de aansturing van de zes BIZ-organisaties. Hij is een groot voorstander van het levendig en toekomstbestendig maken van centrumgebieden. De aanwinst van de nieuwgebouwde Graaf Willem II straat in ’s-Gravenzande omschrijft Stuyt als een mooie graadmeter voor de ‘gewenste kwaliteitsverbetering’ in het centrumgebied waar hij de afgelopen jaren intensief mee heeft samengewerkt. “Het winkelgebied kenmerkt zich door het dorpse karakter. Daarom proberen we zaken in dialoog met elkaar op te lossen. Ik vind een BIZ als samenwerkingsvorm nuttig, maar het is niet ideaal. Het verschilt per BIZ hoe het geregeld is. Het centrum van ‘s-Gravenzande heeft als enige een centrummanager. Marja van den Berg is een belangrijke sparringpartner voor ons. Bij andere kernen is het gebied kleiner en zijn de inkomsten kleiner.”

Jules Stuyt (fotograaf: Mabel Bohms)

Centrummanager Marja van den Berg vult aan: “De Langestraat was voorheen de hoofdwinkelstraat. Die heeft hard een opknapbeurt nodig. Het straatwerk is vies en de gevels verdienen het om aangepakt te worden. Er zijn nu ook verschillende fietsnietjes in het straatbeeld. We zijn heel blij dat de gemeente ons subsidie heeft gegeven om een plan van aanpak te organiseren en te inventariseren wat de wensen zijn. Hoe kunnen we allure terugbrengen in het centrum?  ’s-Gravenzande is een ontmoetingsplaats, dus mensen moeten er wel fijn verblijven. Hierop vult ondernemer Michael Beeks aan: “We willen eigenlijk van de term winkelstraat af en dit type straat een centrumstraat noemen. Het hoeft niet alleen uit winkels te bestaan, de aanwezigheid van een sportschool, bibliotheek of een kinderopvang zijn ook hard nodig. Je moet breder denken. De Langestraat is de belangrijkste straat, daar kunnen ook andere functies komen die voor doorloop zorgen.”

Vastgoedbelangen

De rol van vastgoed lijkt in het dorp ondergeschikt te zijn aan de belangen van ondernemers. Stuyt: “Bij ons is gekscherend binnen de gemeente geroepen dat er ook een BIZ voor vastgoedeigenaren zou moeten komen. Die heb je nodig voor de transitie van het centrumgebied. In Naaldwijk hebben we ook een paar grotere vastgoedpartijen. Het is effectief om met institutionele vastgoedpartijen aan tafel te zitten. Er kan wel een gezond spanningsveld zitten tussen de wensen van zo’n vastgoedpartij versus de behoefte van een BIZ die pop-up locaties wil om koste wat het kost leegstand te vermijden.”

Imago

De gemeentelijk beleidsmedewerker heeft een paar wenken voor het centrumgebied van ’s-Gravenzande. “Waar deze dorpskern voor moet oppassen is dat ze bekend blijven staan als een kern met veel authentieke winkels. De laatste jaren zie je toch steeds meer filialen verschijnen van grotere ketens. In ’s-Gravenzande was er in 2019 een bepaalde vraag. Je ziet dat door de nieuwe hoofdwinkelstraat een bepaalde plus in termen van bezoekers en omzet is gecreëerd. Maar vergeet niet dat je in ‘s-Gravenzande ook een steengoede warenmarkt hebt, die door sommige de beste van Nederland wordt genoemd. Ik vind wel dat ze vanuit de BIZ en de ondernemers proactief bezig zijn om de kwaliteit van het voorzieningenaanbod te bewaken. Ze leunen niet achterover en hebben eind 2022 een merkboek en activatieplan laten ontwikkelen. De gemeente heeft er subsidie aan kunnen verlenen. Het is voor ons fijn als je een actief BIZ-bestuur in die ambitie kunt ondersteunen.”

Ik zeg ook: “Pas op dat je te veel gaat lijken op Naaldwijk.” Samen met ’s-Gravenzande hebben wij drie kernen binnen onze gemeente te pakken waarvan Westlanders weten waarom ze er heen willen gaan. Dat onderscheidend vermogen helpt ook als je mensen uit de regio wilt trekken. Het is als Westland moeilijk om bezoekers uit Den Haag en Rotterdam naar je winkelgebieden te trekken.’ Stuyt vervolgt: “Wat wij proberen is om de kust met vakantieparken en de dorpskernen meer met elkaar te verbinden. Ik denk dat het heel moeilijk is om de doelgroep die een dagje strand doet, ook een hapje te laten eten in de kernen. Je kunt het wel proberen natuurlijk. Door bijvoorbeeld iedereen die bij het strand parkeert, uit te nodigen met behulp van de achterzijde van het parkeerbonnetje, om in het centrumgebied van ’s-Gravenzande uit eten te gaan. Ik denk wel dat de BIZ de komende jaren aan de slag zal gaan om een strandbezoek te koppelen aan een centrumbezoek.”

Meer praktijkverhalen lezen?

In het werkboek ‘Samen werkt’ worden zes modellen omschreven van samenwerkingsvormen in centrumgebieden. Met deze modellen willen wij de discussie op gang brengen om beter na te denken wat de beste organisatievorm in een centrumgebied is. Door het uitwerken van praktijkvoorbeelden kunnen we hier makkelijker over discussiëren en laten we zien dat elk centrumgebied anders is en maatwerk. Klik hier om meer praktijkverhalen te lezen.