“Participeren kun je leren”

Hoe zet je een succesvol participatietraject in centrumgebieden op? Wessel Brocken (Bureau Buhrs) deelt zijn ervaringen

Is het een buzzwoord? Een ‘moetje’? Of juist een mooie kans om aan écht goede gebiedsontwikkeling te doen? Hoe dan ook: bewonersparticipatie is een onderwerp waar we in ons vakgebied bijna allemaal vroeg of laat mee te maken krijgen. Het klinkt eenvoudig, bewoners betrekken. Maar waarom is dat nu eigenlijk zo belangrijk? En hoe pak je dit aan in binnensteden en andere winkelgebieden?

We vroegen het aan Wessel Brocken, senior adviseur bij Bureau Buhrs, specialist op het gebied van gebiedsmarketing, -communicatie en participatie en kennispartner van DNWS.

Meer dan een buzzwoord

“In mijn dagelijkse werk merk ik soms dat participatie een beetje een buzzwoord aan het worden is. De komst van de Omgevingswet ligt daaraan ten grondslag. Bij ruimtelijke ontwikkelingen, van groot tot klein, moet je nu eenmaal de omgeving betrekken. Toch is het niet alleen iets van de laatste jaren, zoals vaak gedacht wordt. Al in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw was de invloed van bewoners op de ontwikkeling van binnensteden fors. Het is aan de inspanningen van toenmalige bewoners te danken dat we de historische binnensteden van bijvoorbeeld Amsterdam en Alkmaar nu nog in volle glorie kunnen bewonderen. Als het aan de beleidsmakers van toen had gelegen was de snelweg doorgetrokken tot hartje Amsterdam. Daar moet je toch niet aan denken! Het grote verschil tussen toen en nu is dat de participatie toen organisch ontstond. Er was soms veel druk en protest voor nodig om op het netvlies te komen. Participatie is nu veel meer geformaliseerd, denk aan de Omgevingswet. Daarmee is participeren toegankelijker geworden.”

Van stereotype ‘meedenker’ naar inclusieve participatie

Maar dat betekent niet automatisch dat je vanzelf ‘betere’ participatietrajecten krijgt. Het is cruciaal om mensen die een belang hebben in de binnenstad, die er wonen, werken en ondernemen, te betrekken. Zij hebben de grootste kennis van het gebied en kunnen als geen ander aangeven welke voorzieningen of ingrepen nodig zijn. Wat maakt dat het daar prettig wonen is? Of fijn ondernemen? Veel ambtenaren of projectontwikkelaars die betrokken zijn bij een gebiedsontwikkeling wonen en werken er niet en missen die kennis.

Het lastige hierbij is, is dat vaak hetzelfde ‘type’ mens meedenkt in participatietrajecten: de ‘oudere, witte man’, met een bepaalde kennis van zaken, vaak bovengemiddelde betrokkenheid en veel tijd. Een stereotype beeld misschien, maar wel een beeld dat vaak klopt. En dat is echt een gemiste kans. Ik vind dat we met zijn allen nog meer moeite mogen doen om ook andere mensen te bereiken.

Nieuwe vormen van participatie: weg met dat jargon…

Maak participatietrajecten ook aantrekkelijk voor mensen met minder kennis. Denk na over vormen van participatie. Niet iedereen heeft zin of tijd om een hele avond in het buurtcentrum samen te komen. Door bijvoorbeeld in te zetten op korte inloopmomenten, of juist online participatiemogelijkheden. Of door de uitnodiging niet alleen in briefvorm en formeel taalgebruik te versturen, maar meer met beeldtaal en online en socials te werken. Verlaag de drempel voor een brede groep. Dit vergt wellicht wat aanpassingen qua organisatie, maar het levert ook veel op. In de praktijk zien we toch vaak gemeenten die denken ‘het is een formele procedure, dus we richten het proces ook als zodanig in, met een formele brief vol jargon’. Zonde, je mist zo veel essentiële meedenkers in je participatietraject.

…en wees je bewust van je doelgroep

Bedenk ook goed in wat voor centrumgebied je actief bent. Een centrum van een grote stad heeft vaak een compleet andere mix aan bewoners en ondernemers dan een wijkcentrum of een kleinere stads- of dorpskern. Vaak hoger opgeleid, met een relatief hoog inkomen en meer ‘participatiekennis’. Vergelijk Amsterdam centrum met Osdorp. Of Geleen met Maastricht. Dit heeft invloed op je participatietraject.

Samen participeren in Amersfoort: het succes van de Kamperbinnenpoort

Een mooi voorbeeld van geslaagde participatie in mijn praktijk is te vinden in Amersfoort. Aan de rand van de binnenstad, als je onder de Kamperbinnenpoort door loopt, vind je daar winkelgebied De Kamp. Een authentiek stukje Amersfoort. Vanuit Bureau Buhrs hebben we daar een participatietraject gedaan, waarbij we samen met de bewoners, pandeigenaren en ondernemers een toekomstschets hebben gemaakt. Begeleid door een ruimtelijk tekenaar. Dat heeft geleid tot een impressie van De Kamp in 2040. Hoe ziet het gebied er dan idealiter uit? Wat vind je daar voor winkels en andere voorzieningen? Hoe is het om daar te wonen en te ondernemen? Hier kwamen hele concrete dingen uit, zoals het versmallen van de rijbaan zodat er meer ruimte komt voor voetgangers. Het hielp ons enorm dat bewoners, ondernemers en vastgoedeigenaren al voor het participatietraject verenigd waren in ‘Vrienden van De Kamp’. De ‘Vrienden’ wisten de weg naar raadsvergaderingen al te vinden, nodigden B&W uit om een rondje door de wijk te komen doen, regelden samen met de gemeente kunst in de openbare ruimte, kortom; ze participeerden al echt in de wijk. En natuurlijk, ook hier liepen de belangen van de verschillende groepen niet altijd parallel, maar door op deze manier samen bezig te zijn met de toekomst van het gebied en de belangen te bundelen in een ‘burgerorganisatie’ sta je wel al met 2-0 voor.

Alles overziend, kom ik tot de conclusie dat we met elkaar mooie stappen zetten in het optuigen van betere participatietrajecten, ook in centrumgebieden. Er zijn vaak hele goede initiatieven en leuke ideeën bij bewoners, maar geld is vaak de ontbrekende factor. In Amsterdam is daarom de Subsidie Aanpak Binnenstad gelanceerd, waar ondernemers, bewoners en stichtingen laagdrempelig, zonder teveel poespas, een plan kunnen indienen dat helpt om van de binnenstad een plek te maken waar Amsterdammers zich weer thuis voelen; een plek voor de oude én de nieuwe generatie Amsterdammers. Denk aan een op locals gericht evenement, een expositieruimte of kunst in de openbare ruimte. Dingen die echt gericht zijn op de aanwezige bewoner en ondernemer, en niet per se voor toeristen en dagjesmensen.

Zinvol participeren: gewoon DOEN

Zo zie je dat zinvol participeren helemaal niet ingewikkeld hoeft te zijn. Het is in beginsel een kwestie van de goede mindset hebben en een beetje van de gebaande paden durven af te stappen. Niet alleen meer de georganiseerde, geformaliseerde wijkraden en inspraakavonden, maar ook ruimte voor andere vormen van participatie. En dan is het gewoon een kwestie van DOEN!

Meer weten over dit onderwerp? Neem dan contact op met Wessel Brocken van Bureau Buhrs, 06-83258098 of brocken@bureaubuhrs.nl.